We willen allemaal controle over ons leven. We willen zelf kunnen kiezen, richting geven, groeien. En toch laten we onze groei vaak afhangen van anderen. We wachten. We wachten tot iemand ons toestemming geeft om actie te ondernemen. Tot we een opleiding krijgen voordat we met iets nieuws starten. Tot we zeker weten dat we 'expert' genoeg zijn om. Tot iemand ons bevestigt dat we goed bezig zijn.
Als je daar even bij stilstaat, zie je hoe vaak we onze persoonlijke ontwikkeling laten afhangen van anderen. Dat maakt ons afhankelijk van externe input en bevestiging. En dat heeft gevolgen. Want zolang de motivatie om te leren vooral van buitenaf komt, blijft de interne motor op de rem staan. Zelfsturend leren komt dan niet van de grond.
Dat is niet zo vreemd. Tot aan onze eerste job zijn we gewend aan een sturend systeem. Leerkrachten bepalen wat we moeten leren, wat juist of fout is, en vaak ook hoe we het moeten aanpakken. In onze eerste professionele jaren trekken we dat patroon door. We zoeken naar een mentor, iemand die ons de kneepjes van het vak leert.
Dat idee van een meester en leerling bestaat al eeuwen. In vroegere ambachten ging je letterlijk ‘in de leer’. Je werd gevormd door de inzichten, gewoontes en overtuigingen van degene die je opleidde. Dat was logisch in een tijd waarin kennis schaars en moeilijk bereikbaar was. Maar vandaag is informatie overal beschikbaar. En toch volgen we vaak nog steeds dat oude model van afhankelijkheid, alsof de wereld om ons heen niet volledig veranderd is.
De mentoren en coaches die vandaag echt impact maken, weten dat het anders moet. Ze beseffen dat mensen pas echt groeien als ze verantwoordelijkheid nemen over hun ontwikkeling. Ze begeleiden niet door te zeggen wat je moet doen, maar helpen je ontdekken wat je zelf belangrijk vindt om te leren. Ze helpen je met andere woorden om te leren leren.
Zoals John Whitmore het mooi samenvatte: “It is helping them learn, rather than teaching them.”
Groei komt van binnenuit. Daar hebben we als coach of begeleider geen directe controle over. Wat we wél kunnen beïnvloeden, is hoe iemand kijkt naar kennis, vaardigheden en het leerproces. Mensen begeleiden naar meer zelfsturing is een krachtige eerste stap richting kritisch denken en echte professionele autonomie.
Er zijn heel wat onderzoekers, filosofen en denkers die zich bezighouden met groei, leren en kennis. Maar de stroming die mij het meest aanspreekt is die van transformationeel leren, zoals Jack Mezirow het beschrijft.
Hij vertrekt vanuit het idee dat iedereen leeft binnen een bepaald frame of reference. Dat is je perspectief op de wereld, je cognitief schema. Het omvat de overtuigingen, waarden en culturele normen die je denken sturen. Het zijn die onderliggende aannames en biases die je beslissingen kleuren nog voor je er bewust over nadenkt.
Veel van die overtuigingen hebben we overgenomen van autoriteitsfiguren: ouders, leerkrachten, leiders. We nemen ze vaak aan zonder ze in vraag te stellen. Denk aan uitspraken als: “Je moet hard werken om iets waard te zijn.” Zulke overtuigingen nestelen zich diep en kleuren ons denken, vaak zonder dat we het merken.
Daarnaast bevat je frame of reference ook tijdelijke interpretaties, beïnvloed door je stemming of situatie. Denk aan hoe je irritatie over een collega kan afhangen van hoe je je die dag voelt.
Willen we mensen echt laten leren denken, dan moeten we op zoek naar die innerlijke verschuiving. Niet zomaar kennis overdragen, maar hen helpen om fundamenteel anders te leren kijken.
Dat brengt ons bij Jean Piaget. Hij beschreef al in de jaren vijftig hoe we nieuwe informatie verwerken:
Via assimilatie: de informatie past binnen je bestaande denkpatroon.
Via accommodatie: je moet je denkpatroon aanpassen om nieuwe informatie te kunnen plaatsen.
Als we spreken over transformatie, willen we precies dat laatste: informatie of ervaringen aanreiken die het bestaande wereldbeeld uitdagen. Mezirow beschrijft daarbij drie stappen:
Het dilemma: er gebeurt iets dat wringt, dat niet past binnen je wereldbeeld.
Kritische reflectie: je stelt je eigen aannames in vraag. Waarom geloof ik dit eigenlijk?
Dialoog en interpretatie: via gesprekken en nieuwe ervaringen bouw je een nieuw perspectief op.
Als mentor is het onze taak om dit proces te ondersteunen. Niet door oplossingen aan te reiken, maar door ruimte te geven om ermee aan de slag te gaan. Want de echte transformatie gebeurt daar je zelf begint te twijfelen, te reflecteren en een nieuwe betekenis construeert.
Gerald Grow beschreef in 1991 wat zelflerende studenten typeert. Vrij vertaald zegt hij dat deze studenten zichzelf, hun cultuur en hun omgeving onderzoeken om te begrijpen wat voor hen écht waarde heeft, los van wat er zogezegd waardevol zou moeten zijn. Ze weten het verschil tussen wat ze zelf willen en wat er van hen verwacht wordt. Ze ontwikkelen een kritische blik, nemen initiatief en voelen zich mede verantwoordelijk voor de maatschappij die hen mee vormt.
Dat is een stevige omschrijving, maar ze raakt wel de kern. Mensen die zelfsturend leren, zijn zich bewust van zichzelf én van hun denken. Ze nemen controle over hun gedachten en emoties, en stellen zichzelf vragen als: denk ik dit omdat ik het echt geloof, of omdat het me ooit is aangeleerd?
Ze leren niet klakkeloos, maar kritisch. Ze nemen initiatief, denken zelfstandig en voelen zich verantwoordelijk voor de context waarin ze functioneren. Of dat nu een team, een organisatie of de samenleving is.
Volgens Grow leidt zelfsturend leren vanzelf tot meer operationele zelfstandigheid. Mensen nemen zelf initiatief nemen, denken zelf na, en hebben minder nood aan toestemming of bevestiging.
Grace Hopper vatte dat ooit mooi samen: “It’s easier to ask forgiveness than it is to get permission.”
Een afwachtende houdingremt groei af. Dat beseffen we eigenlijk allemaal, en toch blijven velen in dat patroon hangen. Het is onze taak als begeleider of leidinggevende om daar beweging in te brengen. Niet door te duwen, maar door mensen te ondersteunen in hun behoefte aan autonomie, competentie en verbondenheid. Want precies daar begint echte groei.
Zelfsturend leren is geen aangeboren talent. Het is iets wat je kunt stimuleren, begeleiden en oefenen. Door mensen te helpen kritisch te denken, initiatief te nemen en verantwoordelijkheid te laten voelen over hun leerproces, bouwen we aan een cultuur waarin groei van binnenuit komt. Geen wachters aan de poort. Geen toestemming nodig. Alleen de moed om zelf te beginnen, en de begeleiding die dat mogelijk maakt. Want wie impact wil maken, leert niet wachten. Die begint gewoon.