Stop met scrollen. Je hoort het vast vaker. En meestal… Terwijl je net aan het scrollen bent. We krijgen tegenwoordig non-stop informatie over ons heen. Vroeger las je de krant of keek je naar het journaal. Nu pingt je telefoon, flitsen er social media-updates voorbij en staat het internet altijd op scherp. Al die prikkels geven ons brein een constante stroom aan dopamine. Maar daar gaan we het nu even niet over hebben. Wat wél belangrijk is: ze vechten allemaal om onze aandacht. En dat heeft een prijs. We verliezen tijd én mentale ruimte om ons brein echt te trainen. In plaats van sterker te worden, raken we afgeleid en uitgeput. Maar wat als we elke dag iets kleins zouden doen om dat tegen te gaan?
Op dode momenten grijpen we automatisch naar onze telefoon. Het is bijna een verlengstuk van ons lichaam geworden (Ward, A. F., et al, 2017). Loslaten lukt nauwelijks nog. Soms daag ik mezelf uit om een dag zonder gsm rond te lopen. En dat voelt vreemd. Wat als er iets gebeurt? Wat als iemand me nodig heeft? Dat ongemakkelijke gevoel is iets waar we zo’n dertig jaar geleden nog totaal geen last van hadden (Cheever, N. A., et al, 2014). Nu zijn we afhankelijk. Onderzoek wijst zelfs uit dat de aanwezigheid van een smartphone onze cognitieve capaciteit verlaagt (Ward, A. F., et al, 2017).
De smartphone heeft ook de manier waarop we onze stille momenten invullen veranderd. Vroeger losten we een kruiswoordraadsel op, maakten we een praatje of leerden we iets nieuws, bijvoorbeeld handwerk. Nu scrollen we. En dat doen we niet zomaar. Social media geven ons een gevoel van verbondenheid, één van onze belangrijkste menselijke behoeften (Primack, B. A., 2017).
Toch is het jammer dat we vaak kiezen voor oppervlakkige afleiding in plaats van inhoud en groei. Terwijl onze telefoon óók educatieve kansen biedt. Alleen grijpen we die zelden. Misschien is het tijd om die verloren momenten opnieuw op te eisen.
We horen het steeds vaker: growth mindset. Maar wat betekent dat nu eigenlijk? Vandaag gebruiken we het vooral als pleidooi voor levenslang leren. Het is de moderne versie van de uitspraak "Je bent nooit te oud om te leren". Vroeger vond ik dat vanzelfsprekend, maar eigenlijk zegt het iets krachtigs: we leren voortdurend, bewust of onbewust.
In een vorige blogpost over informeel leren gaf ik al aan dat we voortdurend leren, ook zonder dat we het zo benoemen. Maar toen ik me er echt in begon te verdiepen, kwam ik bij iets concreters uit: neuroplasticiteit. Een moeilijk woord, maar het komt erop neer dat ons brein zich fysiek aanpast aan wat we doen, denken en meemaken. Niet alleen bij leren, maar ook bij mentale moeilijkheden zoals depressie.
Een mooi voorbeeld is het bekende onderzoek bij Londense taxichauffeurs (Maguire, E.A., 2000). Hun taak is om het complexe Londense stratenplan uit het hoofd te leren. En dat zie je letterlijk in hun hersenen: het achterste deel van hun hippocampus, dat helpt bij ruimtelijke oriëntatie, was bij ervaren chauffeurs tot wel 25 procent groter dan bij beginners. Hun brein was dus écht veranderd door wat ze geleerd hadden.
Ook bij mensen met een depressie zien we iets gelijkaardigs. Negatief denken beïnvloedt de activiteit en zelfs de structuur van het brein. Vooral in de prefrontale cortex, die onder andere betrokken is bij plannen en het reguleren van emoties, zijn duidelijke verschillen te zien (Kujala, T., et al. 2016). Het goede nieuws? Na behandeling, met therapie of medicatie, worden die gebieden opnieuw actiever en kunnen ze zelfs weer groeien.
Wat je denkt, doet er dus toe. Het beïnvloedt letterlijk de manier waarop je hersenen gebouwd zijn (Doidge, N. 2007). Intelligentie is dus geen vaststaand gegeven. Je omgeving, je gewoontes en vooral je gedachten hebben een enorme invloed op wat je brein wordt. En dat geeft hoop. Want dan is groeien niet alleen een optie, maar eigenlijk iets dat je elke dag opnieuw kunt doen. Het is nooit te laat om ermee te beginnen.
Hoe kunnen we bewuster omgaan met onze mentale kracht? Hoe vullen we verloren momenten op zonder meteen naar social media te grijpen? Hier vind je enkele voorbeelden die ik zelf graag toepas. De ene vraagt al wat meer commitment dan de andere.
De afgelopen weken ben ik gestart met journaling, op de ouderwetse manier: met pen en papier. Vroeger hield ik dat nooit lang vol. Ik stelde mezelf te hoge eisen: elke notitie moest slim zijn of iets betekenen. Maar intussen heb ik geleerd dat journaling vooral flexibel moet zijn. Het helpt me om bewuster stil te staan bij wat er gebeurt. En soms dient het gewoon als een soort mentale ruimte om mijn hoofd leeg te maken.
Sommige pagina’s in mijn boekje zijn complete braindumps: losse gedachten, assumpties, twijfels, alles door elkaar. En dat is oké. Want zelfs dan prikkel je je brein. Je zet jezelf aan tot nadenken, tot structureren, tot reflectie.
Een leuke manier om ermee te starten is met een commonplace book. Dat is eigenlijk niets meer dan een notitieboekje waarin je uitspraken, quotes of ideeën noteert die je onderweg tegenkomt. Wanneer iets mij aan het denken zet, schrijf ik het op. En later neem ik even de tijd om erbij stil te staan. Eén pagina per gedachte. Heel simpel.
Er zijn natuurlijk veel manieren om te journalen, en er bestaat geen “juiste” methode. Wat telt, is dat je het bewust doet. Niet gedachteloos wat woorden neerpennen, maar echt stilstaan bij wat je schrijft.
Wetenschappelijk gezien is schrijven een krachtige oefening. Je activeert verschillende delen van je brein, zoals de prefrontale cortex (voor planning, zelfreflectie en emotieregulatie) en de hippocampus (die betrokken is bij geheugen en leerprocessen). Dat maakt het een cognitief rijke activiteit.
Onderzoek van de Amerikaanse psycholoog James Pennebaker uit 1986 toonde zelfs aan dat mensen die vijf dagen lang vijftien minuten per dag schreven over emotionele of moeilijke gebeurtenissen, minder stress ervoeren en fysiek gezonder waren. Ze gingen minder vaak naar de dokter en scoorden beter op concentratie en geheugen (Pennebaker & Beall, 1986).
Microcredentials zijn in opmars. Dat zijn korte cursussen die je afzonderlijk kan volgen en die samen een vakgebied vormen. Je hoeft dus geen volledige opleiding te doen om intellectueel geprikkeld te worden. Eén onderwerp volstaat al.
Veel mensen denken dat ze geen tijd hebben om naast hun job nog iets bij te leren. Maar meestal zijn er wél momenten te vinden. Het gaat niet om uren aan een stuk studeren, maar om slim omgaan met korte tijdsblokken.
Zodra je een onderwerp gekozen hebt dat je boeit, kun je het leerproces bovendien optimaliseren met technieken zoals spaced repetition (gespreid herhalen) en active retrieval (actief ophalen van kennis). Denk aan flashcards, quizvragen of korte herhalingsoefeningen. Dat zorgt voor beter begrip én een stevigere verankering in je geheugen.
Via platformen zoals de Open Universiteit kun je losse cursussen volgen, volledig op je eigen ritme. Je krijgt vaak een jaar de tijd om een examen af te leggen, met drie pogingen. Je kiest dus zelf wat je leert, wanneer je leert en hoe intensief je het aanpakt. Plus, op het einde verdien je ook officiële studiepunten.
Ik betrap mezelf er steeds vaker op dat ik gewoon een babbeltje sla met een AI-assistent. Wat begon als nieuwsgierigheid, is nu bijna een hobby. In tegenstelling tot een podcast, waarbij je alleen luistert, is een gesprek met AI interactief. Je stelt vragen, krijgt antwoorden, en dat leidt vaak weer tot nieuwe vragen. Het is geen vervanging voor diepgaand studeren, maar als startpunt werkt het geweldig.
Voor mij is het vaak het startpunt van iets groters: een nieuw onderwerp waar ik dieper in wil duiken, of een idee dat ik verder wil onderzoeken. Door het gesprek blijf ik actief nadenken en is het leerproces een stuk levendiger. Zeker in combinatie met andere methodes, zoals flashcards of korte samenvattingen, kan AI een verrassend krachtige leerpartner zijn.